زندگی نامه و آثار دکتر مظفر بختیار
این مقاله از سایت سرزمین ما گرفته شده است.
دکتر مظفر بختیار، ایران‌شناس برجسته، فارسی‌پژوه، مترجم و استاد دانشگاه تهران، در ۷۲ سالگی درگذشت.
دکتر مظفر بختیار استاد دانشگاه تهران و استاد ممتاز دانشگاه پکن،
دکتر مظفر بختیار، ایران‌شناس برجسته کشور درگذشت+ زندگینامه
دکتر مظفر بختیار، ایران‌شناس، فارسی‌پژوه، مترجم و استاد دانشگاه تهران، در ۷۲ سالگی درگذشت. به گزارش ایسنا، دکتر مظفر بختیار استاد دانشگاه تهران و استاد ممتاز دانشگاه پکن، عصر روز جمعه ۲۳ مرداد در تهران درگذشت و روز شنبه با حضور اعضای خانواده و جمعی از نزدیکان، در مقبره خانوادگی شماره ۹۵۷ (واقع در جنب قطعه هنرمندان) بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد. یک عضو خانواده دکتر بختیار به خبرنگار ایسنا گفت: «بنا بر وصیت و خواست ایشان، هیچ مراسمی برگزار نمی‌شود
در معرفی مظفر بختیار عنوان شده است: دکتر مظفر بختیار از ایرانشناسان، فارسی‌پژوهان، نسخه‌شناسان و مترجمان برجسته ایران متولد ۱۳۲۲ در چهارمحال و بختیاری بود. پدربزرگ وی فتحعلی خان سردار معظم بختیاری از سران میهن‌پرست و فرهنگ‌دوست بختیاری بود که علی‌اکبر دهخدا در دوران جنگ جهانی اول طی دو سال و نیم اقامت در منزل وی موسوم به «قلعه دزک» در ۳۲ کیلومتری شهرکرد، بخش عمده کار فیش‌برداری و تألیف کتاب امثال و حکم و لغتنامه را در آن‌جا انجام داد.
دکتر مظفر بختیار پس از اخذ دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، به عضویت هیأت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران درآمد و پس از سال‌ها تدریس و تحقیق موفق به کسب رتبه استادی شد. او از متخصصان و پژوهشگران برجسته چین‌شناسی و فرهنگ‌های شرق دور بود و دانشگاه پکن در سال ۱۳۷۵ به مناسبت آثار و تحقیقات او در زمینه چین‌شناسی، عنوان «استاد ممتاز دانشگاه پکن» و منشور ویژه آن دانشگاه را به او اعطا کرد. وی چندین سال از طرف دانشگاه تهران در دانشگاه پکن پایتخت چین و دانشگاه هانکوک سئول پایتخت کره جنوبی به تدریس و تحقیق اشتغال داشت.
برخی از آثار تألیفی وی عبارت‌اند از: نی‌نامه، فرقه‌های صوفیه در چین، فرهنگ چینی به فارسی (به ویراستاری وی)، کتاب ایران، شکوه ایران، علف (ترجمه)، آداب فتوت (ترجمه)، مجموعه آثار رضا عباسی و حیاه الطغرایی (به عربی). از او مقالات علمی و پژوهشی زیادی در نشریات داخل و خارج از کشور به چاپ رسیده است.
بخش عمده کارنامه دکتر مظفر بختیار، تربیت چند نسل از پژوهشگران رشته زبان و ادبیات فارسی است؛ به نحوی که شاگردان وی هم‌اکنون استادان نام‌آشنای رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های ایران و جهان به شمار می‌روند. دکتر مظفر بختیار تا سال ۱۳۸۸ با رتبه علمی استاد تمام به تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران می‌پرداخت.
دکتر مظفر بختیار در ۲۸ آذرماه سال ۱۳۲۲ شمسی در خانواده‌ای فرهنگ‌دوست بختیاری زاده شد. وی فرزند منوچهر بختیار و مهیندخت بختیار است. از سوی پدر، نوه لطفعلى خان امیر مفخم بختیاری و فتحعلى خان سردار معظم بختیاری است و از سوى مادر، نوه دوست‌محمد معیرالممالک و حسن مستوفی(میرزا حسن مستوفی الممالک) می باشد. علی‌اکبر دهخدا در زمان جنگ جهانی اول بیش از ۲ سال در عمارت مجلل پدری وی در دزک – واقع در ۳۲ کیلومتری شهرکرد – اقامت داشت. دهخدا در این دوره با استفاده از کتابخانه امیرمفخم نخستین یادداشت‌های لغت‌نامهٔ خود را نوشت
تحصیلات
مظفر بختیار تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در دبیرستان ادب و سعدی در اصفهان به پایان رسانید و در سال ۱۳۴۲ شمسی در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران پذیرفته شد، وی دوره کارشناسی را با احراز رتبه اول به پایان رسانید. وی در سال ۱۳۴۷ در مقطع کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران پذیرفته شد و این دوره را با احراز رتبه اول و دانشجوی ممتاز به پایان رساند و در سال ۱۳۵۵ به دریافت درجۀ دکترى زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران نائل گردید. وی در سال ١٣۴۴ در حالی که هنوز دانشجو بود، به پیشنهاد دکتر ذبیح الله صفا رئیس وقت دانشکده ادبیات و تصویب شوراى دانشکده، به تدریس «تاریخ ادبیات» در آن دانشکده پرداخت و در سال ۱۳۴۵ به عنوان مربی رسمی تمام وقت مشغول به کار شد. در سال ۱۳۵۰ از سمت مربی به رتبۀ استادیار، در سال ۱۳۵۵ به رتبۀ دانشیار و در سال ١٣٨٨ به رتبۀ دانشگاهی استاد تمام ارتقا یافت. وی در سال ۱۳۴۵ به دریافت نشان درجه اول دانش نائل آمد. وی چندین سال از طرف دانشگاه تهران در دانشگاه پکن مشغول به تدریس و تحقیق بود. در سال ۱۳۷۵ به دلیل انجام فعالیت‌های فراوان و انتشار آثار مهم درباره چین‌شناسی و مطالعه فرهنگ شرق دور از طرف دانشگاه پکن به‌عنوان استاد ممتاز دانشگاه پکن برگزیده و موفق به دریافت منشور ویژهٔ این دانشگاه شد
سوابق علمی و تحقیقاتی
دکتر بختیار در تدوین اطلس تاریخی ایران به دو زبان فارسی و انگلیسی سهم عمده داشته و کتاب ایرانش به شش زبان دنیا ترجمه شده‌است همچنین کتاب «ایران پل فیروزه» از آثار وی، به شش زبان دنیا ترجمه شده است. وی تألیف نی نامه اثر جامی، نفیس‌ترین نسخه هنری فارسی در جهان، که در انتشارات مرکز نشر دانشگاهی به چاپ رسیده را نیز در کارنامهٔ خود دارد.
خدمات اجرایی دانشگاهی
دکتر مظفر بختیار از سال ۱۳۶۹ به عنوان استاد اعزامى دانشگاه تهران در دانشگاه پکن به مدت ۵ سال به تدریس در کرسی زبان و ادبیات فارسی و ادارۀ مؤسسه ی ایران شناسی دانشگاه پکن پرداخت و نسلی از پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی را در چین پرورش داد. بختیار همچنین از سال ۱۳۷۹ به عنوان استاد اعزامى دانشگاه تهران در دانشگاه هانکوک سئول، به مدت ۲ سال به تدریس در کرسی زبان و ادبیات فارسی پرداخت. بختیار در مدت تدریس در دانشگاه پکن، تحقیقات میدانى گسترده ای که مهم ترین آن درباره کهن ترین آثار راه ابریشم می باشد را به انجام رساند. مطالعات وی از اهمیت زیادی در حوزه تمدن چین و ایران و نیز میراث معنوی بشر برخوردار است و مورد توجه جهانی قرار گرفت. دکتر دودودین مدیر پروژه های جهان فرهنگی (بین فرهنگی) سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) و چند نفر از باستان شناسان چینی و ژاپنی متخصصان راه ابریشم، با پیمودن بخش هاى باقى مانده از راه ابریشم، علاقه مندی جامعه جهانی را به مطالعات در این زمینه ابراز کردند که گزارش آن در نشریه تحقیقاتى راه ابریشم چین به چاپ رسیده است. وی علاوه بر فعالیت های علمی و پژوهشی، عهده دار برخی خدمات اجرایی دانشگاهی مرتبط با موضوعات پژوهشی نیز بوده است. خدمات اجرایی دانشگاهی که دکتر مظفر بختیار عهده دار بوده اند، عبارتند از: مدیر مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، مدیر و سردبیر نشریه ایرانشناسى دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، مدیر و سردبیر مجله ایرانشناسى نشریه اتحادیه جهانى ایرانشناسان، مدیر و سردبیر مجله معارف اسلامى نشریه سازمان اوقاف، رئیس کتابخانه دانشکده ادبیات، رئیس انتشارات دانشگاه تهران. دکتر مظفر بختیار به مناسبت آثار و تحقیقات مهم خود در زمینه چین‌شناسی در سال ۱۳۷۴ از دانشگاه پکن به دریافت عنوان «استاد ممتاز دانشگاه پکن» و منشور ویژه آن نائل آمد. مظفر بختیار، نخستین استاد خارجی است که این عنوان را در دانشگاه پکن دریافت کرده است. وی چندین سال از طرف دانشگاه تهران در دانشگاه پکن و دانشگاه هانکوک سئول به تدریس و تحقیق اشتغال داشت. دکتر سید حسین نصر در کتاب «در جستجوی امر قدسی» درباره شخصیت علمى و فرهنگى دکتر مظفر بختیار نوشته است: «نامى هم از مظفر بختیار به میان بیاورم که استاد ادبیات فارسى است و هم اکنون در حوزه روابط چین با ایران کار مى کند.
حسین پور:
او نیز از نزدیکان من بود و در چاپ فارسى کتاب ایران پل فیروزه با من همکارى داشت. من او را یکى از مستعدترین محققان جوانتر ادبیات فارسى مى دانم. او همچون دیگرانى که نامشان گذشت (اعوانى، پورجوادى، حدادعادل) در گروه فلسفه نبود اما بسیار شیفته تلقى من از فرهنگ و فلسفه و اندیشه ایرانى بود*
رخی از آثار تألیفی وی عبارتند از: نی نامه، فرقه‌های صوفیه در چین، فرهنگ چینی به فارسی (به ویراستاری وی)، کتاب ایران، شکوه ایران، علف (ترجمه)، آداب فتوت (ترجمه)، مجموعه آثار رضا عباسی، حیاه الطغرایی (به عربی). از وی مقالات علمی و پژوهشی زیادی در نشریات داخل و خارج از کشور به چاپ رسیده است.
«فرقه‌های صوفیه در چین» از انتشارات انجمن تحقیقات تاریخی پاکستان و «فرهنگ چینی به فارسی» تألیف گروهی از انتشارات دانشگاه پکن، از دیگر آثاری است که به اهتمام دکتر مظفر بختیار منتشر شده‌اند.
«بررسی نامه نسخه‌های خطی اسلامی در چین» به زبان انگلیسی از دیگر آثار اوست، برای تدوین این بررسینامه حدود ششصد شهر و روستا در سرتاسر کشور چین در چهار سال از نزدیک بررسی شده است. ترجمه عربی بررسینامه توسط دکتر علوجی استاد دانشگاه قاهره انتشار یافته و به چند زبان دیگر نیز در دست ترجمه است.
«زندگانی طغرایی» به دو زبان فارسی و عربی، «علف»، «ادب و آداب فتوت» نیز بخش دیگری از آثاری است که با ترجمه وی منتشر شده‌اند. او درباره آثاری که به زبان انگلیسی منتشر کرده (مثل کتاب «بررسی نامه نسخه‌های خطی فارسی در چین») می‌گوید: «برخی از این آثار که به انگلیسی منتشر شده‌اند، درصدد بودم که آن‌ها را به خاطر گستره وسیع مخاطبان به انگلیسی بنویسم و منتشر کنم. برخی دیگر از آثار هستند که ناشر تمایل داشته و همکاری کرده و حتی پیشنهاد داده که من پذیرفتم».
«کتاب ایران» از معروف‌ترین آثار مظفر بختیار است (با همکاری دکتر سید حسین نصر). بختیار درباره این کتاب می‌گوید: «این کتاب بیشتر بررسی عناصر فرهنگ ایران زمین است. نظریه ما این است که عناصر فرهنگ ایران از هم تفکیک ناپذیرند. فرهنگ‌های دیرینه و باستانی و فرهنگ‌هایی که اصیل باشند، فرهنگ‌هایی هستند که عناصر آن‌ها از یکدیگر قابل تفکیک نیستند. نقاشی همان حرفی را می‌زند که شعر می‌زند، شعر همان حرفی را می‌زند که خلاقیت‌های حجمی بیان می‌کند. این کتاب بیشتر در این زمینه است و این وضع را نشان می‌دهد. یعنی ویژگی‌های فرهنگی ایران را. کتاب «شکوه ایران» مثلاً کتابی بود که ناشر پیشگام شکل گیری آن بود و تمایل داشت کتابی چاپ کند که مخاطب آن گروه وسیعی باشند در حد غیرمتخصص که بخواهند درباره هنر ایران اطلاعاتی کلی داشته باشند.»
کتاب دیگری که مظفر بختیار در شکل گیری آن نقش به سزایی داشته است «شکوه ایران» نام دارد. این کتاب در سه جلد منتشر شده است. شکوه ایران تألیف گروهی از هنرمندان و اهل قلم است که عده‌ای از متخصصان هنر ایران هر کدام در رشته خاصی، فصل‌های مختلف این کتاب را نوشته‌اند. چنانچه مظفر بختیار در این باره می‌گوید: «حسب گرایش خودم مطالب و مقالات خوشنویسی را نوشتم. شکوه ایران کتاب بسیار ارجمندی شده است به دلیل اینکه هنر و فرهنگ ایران را در یک نگاه معرفی می‌کند. البته این سه جلد کتاب که در حدود شش هزار صفحه است، بیشتر به هنر ایران می‌پردازد. به هرحال کتاب موفقی شده است.»
ناشر شکوه ایران، Booth-cliborn بوس کلیبورن، ناشر معروف آثار هنری در جهان است. این کتاب در ایران به وسیله مرکز نشر دانشگاهی توزیع شده است. درباره این کتاب بختیار می‌گوید: «این کتاب درباره هنر و فرهنگ ایران و برخی از آداب و رسوم مردم ایران است. فرهنگ و هنر ایران به قدری وسیع است که باز هم حق آن در سه جلد کتاب ادا نمی‌شود. مهمترین عناصر فرهنگ ایران را درنظر گرفته‌ایم که بیشتر روی هنر ایران تأکید شده و در برخی از فصول هم درباره آداب و سنت‌ها و رسوم مطالبی دارد که منضم به عکس‌های متعددی است. در تألیف این مجموعه نظر بر این بود که بیشتر هنر ایران از دیدگاه ایرانیان دیده و معرفی شود. مثلاً دکتر سیروس پرهام، دکتر پورجوادی و عده دیگری از چهره‌های کارشناس و سرشناس در تألیف و تدوین این کتاب همکاری داشتند».
کتاب دیگری که مظفر بختیار به بازار نشر فرستاده ترجمه‌ای از کتاب «Grass» است که «کوپر» نویسنده و فیلمساز معروف آمریکایی آن را نوشته و بختیار این کتاب را به نام «علف» ترجمه کرده است. وی درباره این کتاب می‌گوید: «به نظر من کتاب بسیار جالبی است. این کتاب از چند جهت قابل توجه است. به دلیل اینکه هم از لحاظ ایران‌شناسی، هم از نظر شناخت ایل بختیاری و هم از این نظر که «علف» یک فیلمنامه است، نخستین فیلم مستندی است که در دنیا تهیه شده است. کوپر در سال ۱۹۲۴ / ۱۳۰۴به ایران آمده بود برای تهیه این فیلم مستند. نظرکوپر این بود که سینما می‌تواند بزرگ‌ترین عامل ارتباط و تبادل فرهنگ‌ها در جوامع بشری باشد. کوپر نخستین فیلم مستند دنیا را با عنوان «گراس» از کوچ ایل بختیاری تهیه کرد.»
«آداب فتوت» کتاب دیگری است که مظفر بختیار آن را ترجمه کرده است. این کتاب در واقع رساله‌ای است از «فرانس تشنر»، خاورشناس آلمانی که تخصص‌اش در زمینه فتوت است. این رساله درباره نوآیین‌ها و بدعت‌هایی است که در آیین فتوت پدید آمد و آیین فتوت را به صورت ابزاری سیاسی در خدمت خلفای عباسی درآورد. این رساله یک بحث تخصصی جالبی است که مخاطبانش عام نیستند. این کتاب سال‌ها پیش چاپ شده بود.
کتاب «مجموعه آثار رضا عباسی» که دکتر مظفر بختیار آن را گردآوری کرده، از غنی‌ترین مجموعه‌های موجود از آثار این نقاش بزرگ است. نکته قابل توجه در این مجموعه دقت به کار گرفته شده، از جانب گردآورنده است، چرا که در دوره صفوی و هم زمان با رضا عباسی چند رضای نقاش دیگر هم وجود داشته‌اند که به دلیل شباهت اسمی گاه نقاشی‌هایشان از آثار رضا عباسی قابل تشخیص نیست. دکتر بختیار در ۷۲ تصویر موجود در این کتاب سعی کرده آثاری را گردآورد که اصالت آن‌ها کمتر مورد تردید است. او در مقدمه کتاب قول داده بود که مجموعه‌ای نیز از نقاشی‌های دیواری رضا عباسی فراهم آورد که متأسفانه هنوز انجام نشده است.
دکتر مظفر بختیار در زمینه هنر ایران نیز، هم اکنون کتاب «احوال و آثار میرزا غلامرضا اصفهانی» خوشنویس و شاعر و عارف مشهور را به طرزی نفیس در دست چاپ دارد.
ترجمه‌ها
ترجمه برخی از متون سانسکریت راجع به رامایانا و آتاراواودا و مهاباراتا که با عنوان (برخی از تراجم آثار سانسکریت بفارسی) در: نشریه «معارف اسلامی (سازمان اوقاف)»، فروردین ۱۳۵۰ – شماره ۱۲ به چاپ رسیده است، همچنین ایشان به بررسی زبان فارسی در چین نیز پرداخته‌اند که باعنوان مقاله فارسی در چین در مجلهٔ آینده به‌چاپ رسیده‌است.
نگاهی به برخی از ویژگی های آثار و دیدگاهها
از مهمترین مقالات چین شناسى دکتر مظفر بختیار مقاله اى با عنوان «استیفى» است. کلمه استیفى در متون دوره هاى تانگ و کهن، در اسناد و مدارک چینى آمده است، ولى معنى و مفهوم آن دانسته نبود. دکتر بختیار با استناد به متون چینى و فارسى ثابت کرد این کلمه تلفظ فارسى واژه ى «استیفا» از اصطلاحات دیوانى و حسابدارى قدیم در ایران است. پروفسور “لو” رئیس انجمن تاریخ چین و پرفسور “چاو هوا شنگ” رئیس مرکز تحقیقات راه ابریشم چین در نوشته هاى خود این مقاله را یکى از مهمترین مقاله هاى مربوط به تاریخ ایران و چین و مشکل گشاى بسیارى از تحقیقات چین، ایران و ژاپن شناسى دانسته اند. به مناسبت نوشتن این مقاله از طرف موسسات علمى و پژوهشى چین، تقدیرنامه هاى بسیار براى دکتر بختیار ارسال شد. World Survey of Islamic Mss, China )بررسینامه نسخه‌های خطی اسلامی در چین( به زبان انگلیسی از دیگر آثار اوست. برای تدوین این بررسینامه حدود ششصد شهر و روستا در سرتاسر کشور چین، طی چهار سال از نزدیک بررسی شده است. ترجمه عربی بررسینامه توسط دکتر علوجی استاد دانشگاه قاهره انتشار یافته و به چند زبان دیگر نیز در دست ترجمه است. کتاب «ایران پل فیروزه» از معروف‌ترین آثارمظفر بختیار (با همکاری دکتر سید حسین نصر) است. این کتاب بیشتر بررسی عناصر حجمی و معنوی فرهنگ ایران زمین است. نظریۀ مؤلف این است که عناصر فرهنگ ایران از هم تفکیک ناپذیرند. وی همچنین عهده دار تهیه و استخراج فهرست هاى دیوان شمس زیر نظر استاد بدیع الزمان فروزانفر بوده است. یکی از مقالات وی با موضوع بررسی ریشه هاى تاریخى آرم دانشگاه تهران، موجب شد از تغییر نشان تاریخى دانشگاه تهران انصراف حاصل شود.
عناوین و افتخارات علمی
دکتر مظفر بختیار به مناسبت آثار و تحقیقات مهم خود در زمینه چین‌شناسی در سال ۱۳۷۵ از دانشگاه پکن به دریافت عنوان «استاد ممتاز دانشگاه پکن» و منشور ویژه آن نائل آمد. وی چندین سال از طرف دانشگاه تهران در دانشگاه پکن و دانشگاه هانکوک سئول به تدریس و تحقیق اشتغال داشت.
دکتر مظفر بختیار در ۲۳ مردادماه ۱۳۹۴ در تهران وفات یافت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع
«فراخوان غیردولتی برای بررسی زندگی علمی و آثار دکتر مظفر بختیار». ایبنا نیوز، ۱ دی ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲ دی ۱۳۹۲.
«درباره مظفر بختیار». روزنامهٔ ایران، ۲۷ آذر ۱۳۸۵. بازبینی‌شده در ۲ دی ۱۳۹۲.
نصر، سید حسین، در جستجوى امر قدسى، ترجمه شهرآیینى، نشر نى، تهران، ١٣٨۵، ص ١٠٨
بختیار، مظفر: فارسی در چین. در: مجله «آینده»، سال هفدهم، آذر تا اسفند ۱۳۷۰ – شماره ۹-۱۲. (از صفحه ۸۶۵ تا ۸۶۷).
بختیار، مظفر: برخی از تراجم آثار سانسکریت بفارسی. در: نشریه «معارف اسلامی (سازمان اوقاف)»، فروردین ۱۳۵۰ – شماره ۱۲. (از صفحه ۱۶۳ تا ۱۸۵).
این وبلاگ به نهاد یا سازمان خاصی تعلق ندارد و مستقل عمل می کند.