مصاحبه فریبرزفروتن پیرامون دستور و زبان بختیاری
مصاحبه فریبرزفروتن پیرامون دستور و زبان بختیاری- پدرام طاهری(سایت ایبنا)
* به نظر شما، زبان چه نقشی در تاریخ و تمدن سازی ملت‌ها ایفا کرده؟ عمرش تا چه حد است و تنوع زبانی چه نقشی و اهمیتی دارد؟
- زبان یک موهبت الهی و نهاد اجتماعی و قراردادی است. بخاطر اینکه افراد یک جامعه از مقاصد و اهداف همدیگر اطلاع پیدا کنند. برای برقراری پیوند و ارتباط خود با آنان از زبان استفاده می‌کنند. تنوع زبانی و فرهنگی از عوامل مهم و اساسی پیشرفت بشر در حوزه‌های مهم فکری و اجتماعی است و هدف بشر استفاده ممکن و کامل از تفکر در آفرینش تولیدات فکری است و رسیدن به این هدف بدون وجود تنوع فرهنگی ممکن نیست.
اگر روزی تمام مردم دنیا یک جور حرف بزنند و همه یک جور فکر کنند، آن روز پایان عمر زایایی بشر است، چرا که بایستی تنوع و خلاقیت وجود داشته باشد.
مرگ یک زبان یا مرگ یک گویش خاصی برابر است با مرگ یک فرهنگ خاص. زبان به عنوان تجلی‌گاه و ویژگی‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی یک ملت از اهمیت زیادی برخوردار بوده و تنوع زبان‌ها و گویش‌ها نشانگر تنوع افکار و اندیشه انسان هاست و امری طبیعی به شمار می‌رود.
* جنابعالی پیرامون زبان بختیاری تحقیقات مفصلی داشتید که ماحصل آن کتاب دستور زبان بختیاری بوده است، آیا بختیاری دارای لهجه است یا گویش یا زبان؟
- در علم زبان‌شناسی برای لهجه و گویش و زبان قالب‌هایی وجود دارد منتها عامهٔ مردم این‌ها را در هم دخالت می‌دهند. گویش نمود عینی و موارد کاربردی گفتاری زبان است. لهجه به تفاوت‌های تلفظی و طرز تلفظ آهنگ و بیان و آوا‌ها را می‌گویند. زبان از سه بخش اصلی تشکیل شده است: ۱ بخش آوا‌ها: که شامل آوا‌ها و واج‌ها و فرایندهای واجی است ۲- بخش دستور: که شامل واژگان و جملات زبان می‌شود ۳- بخش معنایی: که شامل ویژگی‌ها و روابط معنایی موجود در زبان است.
در بختیاری هر سه بخش پیکره‌های آوایی، دستوری و معنایی وجود داشته و دارد و همچنین زبان بختیاری دارای جنبه‌های توانش زبانی و کنش زبانی می‌باشد. لذا از نظر علمی بختیاری قابلیت زبانی را دارد که در کتاب دستور زبان بختیاری چاپ دانشگاه آزاد اسلامی اهواز در سال ۱۳۸۸ به تفصیل به موارد دستوری و آوایی و ساخت واژه پرداخته شده است که به دلیل استقبال و تشویق اهل فن و علاقمندان بزودی به چاپ سوم می‌رسد.
* این روز‌ها بحث لزوم داشتن یک رسم الخط برای زبان بختیاری در بین پژوهشگران زبان بختیاری مطرح است، نظر شما به عنوان یک صاحب نظر در این مورد چیست؟ - تاکنون در نگارش بختیاری‌ها از الفبای فارسی معیار استفاده می‌کنند. گر چه الفبای فارسی معیار امروزی پاسخگوی تمامی آوا‌ها و صامت و مصوت‌های زبان بختیاری نمی‌باشد به عبارت دیگر تمامی نشانه‌های آوائی و یا علائم آوای زبان و بعضی حروف زبان بختیاری در علامت‌های آوایی فارسی معیار وجود ندارد و این کمبود تا حدودی خیلی کم به پیکره آوائی زبان بختیاری اثر نامناسبی ایجاد می‌کند،اما بایستی فقط برای علائمی که با جانشینی یا جایگزینی آن‌ها در ثبت و ضبط دقیق واژه‌ها دچار اشکال می‌شود ازعلائم جدیدی که در برنامه‌های نوشتاری علم رایانه وجود دارد با همفکری و هم اندیشی زبان‌شناسان نشانه یا علامت انتخاب کرد.
* در عصر کنونی که هجوم رسانه‌های مختلف، فرهنگ‌های بومی را با تهدید مواجه کرده، آینده زبان بختیاری و تکلم با این زبان را چگونه می‌بینید؟ با توجه به اینکه اخیراً شاعران و موسیقیدانان بختیاری به این زبان آثار خود را مکتوب می‌کنند. این مقدار تلاش را برای حفظ زبان بختیاری و نجات آن کافی می‌دانید؟
- در بختیاری بیشتر به زبان گفتار توجه می‌شود تا زبان نوشتار. بیشتر آثار تولیدی فرهنگی و هنری موجود در بختیاری که خاص زبان بختیاری می‌باشد به صورت شفاهی و گفتاری در قالب نوار کاست و سی دی ارائه شده است. به جز سه چهار کتاب واژه نامه و دستور زبان در بختیاری کار مؤثر و اثر بخشی بر روی زبان و زبان‌شناسی و آموزش زبان بختیاری به صورت مکتوب ارائه نشده است. این یک خلاء ادبی محسوب می‌شود و خود این مسئله یک تهدید برای زوال زبان محسوب می‌شود و بایستی از این تهدید به عنوان فرصت استفاده کرد.
هم اکنون در قوم بختیاری جای یک لغت نامه، دانش نامه و دایره المعارف بختیاری خالی است. ای کاش تک نگاشت‌ها و تک نویسان به یک وحدت رویه‌ای در خصوص کار گروهی برسند و خلاء ایجاد شده را پر کنند. ما در دهکده جهانی زندگی می‌کنیم و بایستی از امکانات رسانه‌ای در جهت معرفی فرهنگ و زبان و تاریخ قوم بختیاری استفاده کنیم. فرایند جهانی شدن در دنیای امروز موجب شده تا همه انسان‌های روی کره زمین به سمت داشتن فرهنگی یکسان پیش بروند این همسانی و یا جهانی شدن امری خالی از اشکال به نظر می‌رسد ولی به اعتقاد بسیاری از دانشمندان و محققان، این همسانی فرهنگ و طرز تفکر، تنوع تفکر را نابودمی‌کند و این نابودی تنوع در تفکر به خرده فرهنگ‌ها و زبان‌ها و گویش‌های خیلی از جوامع خسارت وارد می‌کند به قول استاد فرزانه زبان‌شناسی ایران دکتر زمردیان «مرگ یک گویش از مرگ یک فرهنگ خبر می‌دهد.»
برای حفظ زبان بختیاری، آموزش زبان بختیاری در شهر‌ها و استان‌های بختیاری نشین لازم است. آن هم در مدارس در سه مقطع (ابتدائی، راهنمایی و متوسطه) و همچنین اجرائی کردن شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص آموزش و زبان و ادبیات اقوام در مراکز استان‌ها برای دانشجویان دانشگاه‌ها.
ضمناً در این گونه موضوعات بایستی مدارس را بستر اولیهٔ کار قرار دهند تا آموزش‌ها هدفمند و مؤثر و گام به گام به دانشگاه برسد. همچنین فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد ایران‌شناسی در معرفی و زبان و گویش اقوام ایرانی برنامه ریزی بیشتری می‌کنند.
عوامل رکورد زبان بختیاری در عصر حاضر عبارتند از:
1- گسترش همگانی آموزش و پرورش در کشور: این عامل موجب شده تا زبان فارسی از همان مقطع اولیه تربیتی و آموزشی وارد برنامه تحصیلی دانش آموزان شود. لذا زبان بختیاری به عنوان زبان دوم استفاده می‌شود.2- مهاجرت روستائیان و عشایر به شهر‌ها: روی آوری به فرهنگ شهرنشینی و آشنایی به این فرهنگ موجب مغفول ماندن واژه‌های اصیل زبان بختیاری شده است. بعضاً اختلاط واژه‌ها را به همراه داشته است و زبان مادری کودکان بختیاری نیز تغییر یافته است.
3- بی‌رغبتی و یا کم رغبتی به تکلم و یا گفت‌و‌گو و یا نگارش کلمات به زبان بختیاری 4- نبود رسانه یا شبکه ملی یا محلی جهت آموزش زبان بختیاری در ساعات خاص و نیز نبود نشریه، مجله، روزنامه و... به زبان بختیاری.
لذا نگهداشت و ماندن زبان بختیاری در میان این همه عوامل به یک معجزه شبیه است.
این وبلاگ به نهاد یا سازمان خاصی تعلق ندارد و مستقل عمل می کند.